BREYTENBACH, Breyten


Die swart stad

weer jou veral teen die bitterheid, swart kind,

dit, en dat jy nie mag droom nie;

sorg dat jy nie verstik in rooi oë – gevis in slopemmer,

dat jou liggaam nie dik en galsterig word van die gal

wat pal deur jou fosfor-are gaan stoot

(tussen lyf en lyk dryf maar net twee letters sonder o);

knip en kam liewer gereeld jou papajaboom

en onthou die wolke tree op ook vir jou

en rotte eet vullis

ek wil onthou van ‘n swart stad, swart kind

waar ook jy aan die somber lig swel;

seemeeue dans soos rooi ballonne bo die strand,

jy kan ook lag en ook uitbundig,

ook die water streel en dorpe sand bou

ook op en af hardloop langs honderde grappe

waak veral teen die slymerige swart papaja

van bitterheid, swart kind –

hy wat daarvan eet sterf op bajonette

en in biblioteke,

sterf alleen in die mond

kyk, oor die see gaan die son gebore word

en die son het ‘n regterhand en ‘n linkerhand

en hy sal bruin wees,

so warm en so bruin soos die kieliekele van hane

Die laaste gedagte

Die gedagte het by my opgekom dat dit nou die tyd is

om my laaste gedagte neer te pen. Die teregstellling

kan nie meer ver wees nie. Vir al wat ek weet is ons reeds

in die laaste week. My twee selmaats bid en sing en lê en staar

dan ure lank na die gloeilamp in die hoë grys plafon.

Hulle het gemoor en geroof, sê hulle. Die lewe

was ‘n rumoerige kort passaat op soek na kos en bitter plesier,

en dalk ‘n skynsel liefde. Maar nou is hulle gesuiwer van alle kwaad.

Onhandig hou ons hande en kniel in ‘n kring, alhoewel ek geen god

of paradys het om in te glo agter geslote ooglede nie.

Die skerpregter en die ander veroordeeldes behandel ons goed –

ons wat swart is – wanneer ons teen ‘n muur in die jaart

koester in die laaste hitte van die son.

Die gedagte het by my opgekom dat ek uit moet reik na die wêreld

daar buite. Na wie? Na wat? Na die uitrimpelende kring van stilte

en vergeet? En wat sal ek sê het ek geleer, behalwe om met woorde

te speel tot aan die uur van my dood?

Die dood is dalk nie ‘n verdienste nie, maar tog bring die naderende

einde ‘n gewisse heiliging van dit waaraan my hande of my verbeelding

raak: die vormlose kortbroek en die growwe katoenhemp,

die stink kakgat in die middel van die sel, die suisende

swewende ongedaan maak rondom hierdie eiland

in ‘n sterwende seisoen.

Wat sal ‘n laaste gedagte tog wees? Wie sal dit dink?

Die ek is ‘n ineenstortende samestelling wat oopgaan op ‘n beierende

niet van waar ‘n gewaarwording gebore word wat afhanklik is van ‘ek’

om tot ‘n wete te kom.

Vir die dood is ek nie bang nie. En die lewe is net ‘n kort snik

in die keel.

‘n Mens hoop net die tou se strik byt nie te seer nie.


Rebel Song

Gee my 'n pen

'n stukkie papier

'n bietjie ink

en ek sal sing

van die vrye man

die vrye vrou

die vrye kind

die vrye land


Allerliefste, ek stuur vir jou 'n rooiborsduif

Allerliefste, ek stuur vir jou 'n rooiborsduif

want niemand sal 'n boodskap wat rooi is skiet nie.

Ek gooi my rooiborsduif hoog in die lug en ek

weet al die jagters sal dink dis die son.

Kyk, my duif kom op en my duif gaan onder

en waar hy vlieg daar skitter oseane

en bome word groen

en hy kleur my boodskap so bruin op jou vel

Want my liefde reis met jou mee,

my liefde moet soos 'n engel by jou bly

soos vlerke, wit soos 'n engel.

Jy moet van my liefde bly weet

soos van die vlerke waarmee jy nie kan vlieg nie.

Die regte weergawe

Mag die bome groen bly

en die sterre wit,

en mag daar altyd mense wees

wat mekaar sonder skaamte

in die oë kan kyk –

…want die lewe is ‘n asem lank

en die sterre op die Anderplek donker.

die tongvervreemding

wanneer jy die moedertong

in my mond laat verdor

neem jy die wêreld weg

verduister jy my geheue

maak jy dat ek as vreemdeling

en sonder ’n eie paar skoene

die toekoms moet ondergaan

wat ek nie meer fatsoeneer nie

wat ek nog net interpreteer

en nie penetreer nie

wanneer jy die taal

van my wegneem

ruk jy die hart uit my drome

om dit te vervang

met die mondmaniere

van ’n tong wat nog net

die blinde werk van miere kan doen

wanneer jy van my ’n massasyfer maak

om soos ’n gefuikte papegaai

te pik-pik na sy nabootsing

maak jy dat ek ’n weesmens is

in die leë huis van my vaders

sonder taal om my afwesigheid te beween

Ek trek my jongeliedsklere vir jou aan

Net so sekerlik soos die

dood ‘n liefde is, net so is die liefde die dood.

A, hoer! hoer!

Ek trek my jongeliedsklere vir jou aan, die purper

mantel vir my skouers, sandale met goud deurvleg vir

my voete. En ek wit my tande en verf die verlokking

so blou om my oë sodat my oë soos dié van ‘n minnaar

kan brand. En in my hare hang ek olie en sierade

van silwer aan my hande en ek vryf my tong in

met roos en bergwater en in my oksels glinster welriekende

muise en tussen my bene draf ‘n bloesende droom. En

ek gaan deur die strate en knoop my hemp en bors oop

sodat die jonkvroue die hare op my bors mag sien en

jý ja-loers mag wees, jaloers en so trots.

En die skepe sing. En nagwagte staak hul fluistergesprekke

en kyk stip in die vlamme met die oë toegeknyp en

sê wag, en wag. En iewers ver op die land staan en kou

grys koeie aan granaatbome in die skadu’s van die nag

sodat die melk in hul uiers rooi word. En ek staan

voor jou deur vol saad en vol vreugdes. En ek loer

deur jou venster en sien in jou bed hoe bleek en blink

jou skedel in die maan se lig, hoe blinkogige motte

oor jou oogkaste waak. Ek het jou in my lyf! Wag jy

dan reeds op my? Ek sal deur die duister tuimel deur

stede van orgasmes deur berge oortrek van melaatse

engele. En in die oopgaan van die nag skreeu: ek het

jou in my lyf, hoer! hoer! Net so sekerlik soos die

dood ‘n liefde is, net so is die liefde die dood.

A, hoer! hoer!

Deur die nag

wanneer my geliefde na my toe kom deur die nag

is die strate waar perdekarre klipklop

om plastieksakke vullis op te tel

soet met frangipanibome se verspreide blomme

oor die keie

wanneer my geliefde na my toe kom deur die nag

dek ek ‘n tafel by die venster

met brood en wyn en soet donker vye

en skryf hierdie klein gedig

as teenwig van papier

vir daardie ander een buite van steen en van been

wat reis deur die nag

waar donker manne donker perde lei

wanneer my hart na my toe kom deur die nag

eet ons die vye en drink ons die wyn en maak-maak

die liefde soet op maat van die maan se kliprefrein

swart dood 1348

Omdat ek onkuis en vol boosheid en pap(vy) is

Omdat ek nuwerwetse skoene met langneuse dra

Het God hierdie steunende plaag van Sjina gestuur

Hierdie geraamte met ‘n klok wat klakkend deur die strate sleep snags

Om sy stink asem deur ons rame te nies

Maar Lucifer sal my red

Die lug hang styf soos ‘n vis van die pes

Honde opgeblaas tot groot koeie versper die deure

Ek suig bloed en etter uit swere soos pere in my lieste

Bure lê en vrot weggegooi op vullishope, ek erf hul swelsels

Maar my daaglikse sopie urine en menstruele bloed

En Lucifer hou my regop

Hoe ryk is die lewe, klokke lui die lug stukkend

Ek spuit my lou oorvloedige saad in vore van dooie vroue

Laasnag het ons die blinde dokter verslind, sy vleis hard soos ‘n ou bok

Môre sal ons twintig blêrende Jode offer op die stapel

Kom af God soos wit lenteblomme, sodat ek Jou kan eet

En met Lucifer sal ek dié dood oorleef