VAN WYK LOUW, N.P.


Sou dit nie beter wees nie

So smartlik is die soeke,

so bitter die gemis,

sou dit nie beter wees nie

as ek die paaie wis

wat gaan na dié berusting

sonder gedagtenis,

waar dag en nag die oë

se yle spel net is.

Die beiteltjie

Ek kry ‘n klein klein beiteltjie,

ek tik hom en hy klink;

toe slyp ek en ek slyp hom

totdat hy klink en blink.

Ek sit ‘n klippie op ‘n rots:

– mens moet jou vergewis:

‘n beitel moet kan klip breek

as hy ‘n beitel is -

ek slaat hom met my beiteltjie

en dié was sterk genoeg:

daar spring die klippie stukkend

en skoon soos langs ‘n voeg:

toe, onder my tien vingers bars

die grys rots middeldeur

en langs my voete voel ek

die sagte aarde skeur,

die donker naat loop deur my land

en kloof hom wortel toe -

só moet ‘n beitel slaan

wat beitel is, of hoe?

Dan, met twee goue afgronde

val die planeet aan twee

en oor die kranse, kokend,

verdwyn die vlak groen see

en op die dag sien ek die nag

daar anderkant gaan oop

met ‘n bars wat van my beitel af

dwarsdeur die sterre loop.

Nagliedje

Vannag in hierdie helder stilte

dink ek net aan jou,
treur ek soos die wilger,
oor die waa’re van my rou.

Jy is soos ’n ster vir my,
ver en stil en rein;

en my siel die donker water

waar jou beeld in skyn.

Vier gebede by jaargetyde in die Boland

I. Vroegherfs

Die jaar word ryp in goue akkerblare,

in wingerd wat verbruin, en witter lug

wat daglank van die nuwe wind en klare

son deurspoel word; elke blom word vrug,

tot selfs die traagstes; en die eerste blare val

so stilweg in die rook-vaal bos en laan,

dat die takke van die lang populiere al

teen elke ligte môre witter staan.

O Heer, laat hierdie dae heilig word:

laat alles val wat pronk en sieraad was

of enkel jeug, en vér was van die pyn;

laat ryp word, Heer, laat U wind waai, laat stort

my waan, tot al die hoogheid eindelik vas

en nakend uit my teerder jeug verskyn.

II. Uit hierdie ligte herfs

Uit hierdie ligte en wye herfstyd straal

'n nuwe, namelose vreug in my

dat ek verwilderd deur 'n wêreld dwaal

waar dinge daeliks hul vervulling kry:

die vleie staan weer soggens vol, en wit

van waterblomme; en skeemrings wit soos graan

wat die rykheid van veel somerlug besit,

kom oor die geel boorde en stoppellande aan.

Waarom die smart wat nou weer stilweg skryn,

en hierdie preweling van nuwe woorde,

dié gemis? Is alle wording pyn,

en alle bid die tas van ons verstoorde

hart na nuwe name vir die leed

van die wondre uitbloei wat hy in hom weet?

III. Winter

Nou lê die aarde nagtelang en week

in die donker stil genade van die reën,

en skemer huise en takke daeliks bleek

deur die wit mistigheid en suising heen.

Dis alles ryk en rustig van die swaar

geheime wasdom wat sy paaie vind

deur warm aarde na elke skeut en blaar,

en ver en naby alles duister bind

in vog en vrugbaarheid en groot verlange;

tot ons 'n helder middag skielik sien

die gras blink, en die jong graan teen die hange,

en weet dat alle rus die lewe dien:

hoe kon ek meen dat somer ryker is

as hierdie groei se stil geheimenis?

IV. Eerste sneeu

Die blydskap het oornag soos nuwe sneeu

die laagste hellings van my vroeë smart

tot skoonheid omgeskep waar elke skreeu

soos 'n sweep in die blink lig van die klowe hard

en helder klink. Die ronde aarde staan

wit oopgekelk en suiwer soos 'n blom -

één glinstering waar die nuwe waters gaan;

verwagtingloos, want alles het gekom.

O hart, sal vreugde hoër gaan, en jy

nie sterf? Daar kom in my 'n stil vermoede

dat alle lewe só sy volheid kry

en heerlik gaan in die rustige dood se hoede;

dat jy sal spoel en breek en uitgestort

in hierdie wit golf van die vreugde word.


Nog in my laaste woorde

Nog in my laaste woorde sal jy wees,

nog in die laaste skeemring van my dink

en weet, as ek alleen in die bitter vrees

van sterwe le, en al die mindre sink

in my deur vaal vergetelheid: veel haat,

veel liefde wat kon waag om min te vra,

ure wat rus geken't, of blote daad,

en nie die teken van jou onrus dra,

o jy wat vlam was: skoon en sterk en blind

vir smart; wat alles tot jou beeltnis brand;

wat als kon eis en nooit volkome vind

versadiging! Dan weet ek het jou hand

my jeug se oopgelate kring voltooi:

mooi is die lewe en die dood is mooi.


Die strandjutwolf

Dit kom net met die donker maan:

ek hoor dit vér eers roep

soos iets wat klae in die veld;

dan is dit by die stoep …

hy snuiwe aan die drumpel saggies

en roer rondom die huis,

ek hoor hom ruik-ruik asemhaal

en krap by die kombuis;

die hele werf is vol van hom:

daar waar die ploeë blink,

daar sien ek die os-groot skadu roer

en hoor iets ysters klink.

Ek weet hy is so grys en groot,

dat as hy regop klim

dan krap sy pote aan die nok,

hy luister by die skoorsteen in …

en as ek in my kamer lê

en áls is stil en swart,

dan weet ek is dit in die huis,

ek luister na my hart,

ek weet sy oë is vaal en blind,

ek hoor hom sagter as ’n snik

net in die gang, en tussenin

my polshorlosie tik,

en op die helder dag weet ek

dat die Gryse by my bly,

ek hoor sy draffie en ek voel

sy wit oë agter my.

O wye en droewe land

O wye en droewe land, alleen

onder die groot suidersterre.

Sal nooit ‘n hoë blydskap kom

deur jou stil droefenis?

Jy ken die pyn en eensaam lye

van onbewuste enkelinge,

die verre sterwe op die veld,

die klein begrafenis;

eenvoudige mense wat getrou

en enkeld bitter dinge doen,

en enkeld val soos korrels saad;

stil daad, klein trou, klein trouloosheid

van dié wat om ‘n ander diens soos knegte jou verlaat.

Sal nooit ‘n magtige skoonheid kom

oor jou soos die haelwit somerwolk

wat uitbloei oor jou donker berge,

en nooit in jou ‘n daad geskied

wat opklink oor die aarde en

die jare in hul onmag terge;

‘n grootsheid van so ‘n suiwer glans,

dat mense in ‘n verre land

wat van jou naam die melding hoor,

met wilde en helder oog sal staar

soos vroeë vaarders in die nag

verslae gesien het kim bo kim

die nuwe, blom-groot sterre styg

op uit jou see se wit gevaar?”


Rondloper

Hy’s klein en skraal en baie moeg
sy klere vaal en muf van stof,

want heel die warm dag het hy

die paaie, paaie langs geslof.

Sy skouers buie bietjie oor

van stap en stap in reën en wind,

sy hande is gebars en swart

maar klein en skraal soos van ‘n kind.

Nou stap hy na die waterput

waar donkies en die kalwers drink

en in die modderwatertjies

die eende kwetter en rinkink;

nog skaam’rig vir die agterplaas

sluip-sluip hy na die putjie heen,

maar voor hy skep, laat drink hy eers

die kalwers, tot die laaste een.

Rondloper noem die mense hom

en deugniet – tot sy pa en ma –,

sit soms die honde agter hom

as hy weer by die plaas kom pla.

Snags slaap hy sommer in ‘n sloot

of agter in ‘n ghoeniebos,

en as die veldkos skaarser word,

kom vra hy soms ‘n bietjie kos.

Die vrou loer oor die agterdeur,

die kinders kom so stil en kyk,

want hy’t die oë van ‘n kind

wat nou eers na die dinge kyk.


Voël

’n Voël vlieg voor my venster verby,

’n naalddun lyn wat daaroor gly

en die glas in twee vlakke sny;

die wêrelde val apart en bly

elk in sy enkelheid geskei –

ek hierbinne, en daarbuite hy


Fees

En nou's dit oor: die kelkies lê in stukke;

die wyn bevlek die tafel, en die rose

is verflenter en verwelk; die vose

ruik van wyn is deur die kamer, rukke

nagwind laat die verre deure slaan.

En in die leë sal van my siel

sit ek en peins; ek wis jy moes tog gaan,

en elke somer moet 'n herfs verniel.

Die groot fees van ons liefde is verby:

jy't gedans half-naak in fyn wit sy en goud,

juwele en sang en wyn was jy vir my;

die nag word laat, die witte vreugde koud;

en toe't ek stil beleefdweg opgestaan,

en met 'n buiging het ek jou laat gaan.

Jy was ’n kind

Jy was ‘n kind, en al die helder wete

van bloed en maagdelikheid was in jou oë;

jou liefde was ‘n suiwer-afgemete

deel van jou aardse blydskap, en die hoë

gang van jou hare en borste teen die wind

was skugter met ‘n ver, ou aardse vrees;

jy het die weg van alle vreug gevind,

en waar jy was, moet altyd vreude wees.

Daarom is jy (in duistere vermoede),

soos in die aarde donker waters staan,

in al my dink, in al my dowwe woede

teen mens-wees en die lot, in al my waan

van mooier dinge, en menslike verdriet;

‘n laaste kuil van stilte tussen riet.


Ballade van die Nagtelike Ure

Ons liefde het uitgeblom

tussen elfuur en kwart oor twee –

hier sit ek onder die dagbreek

half-nugter en verlee

op koel stoeptreetjies êrens

waar ek ‘n blink waterkraan sien

in die ure van die donker dors

tussen twaalfuur en smôrens om tie

Om elfuur was jou liggaam

die honger en dors in my,

as jou skewe papier-kalot

ver deur die danssaal gly.

Om twaalfuur was jy ‘n ligte brug,

‘n hoë, gevaarlike gang

bo my klein verwildering

tussen pyn en sterwe gehang.

Om eenuur was jou hare

vir my vingers ‘n bose strik,

en jou lyf soos swart stil water

en jou asem soos ‘n snik.

En nou het die môre my

oor die rand van sy glas gemors

op die stoep by die kraan wat blink

in die uur van die donker dors.


Maria

Deur daardie tuintjie het sy stil gegaan,

haar hande need'rig oor haar bors gevou,

toe hy, verblindend soos die son, daar staan...

Drie witte lelies het hy in sy hand gehou.

Half-skaam, verleë, het sy opgekyk

en is opeens met grote vrees bevang:

sy oë het van haar nie afgewyk,

sy vleuels het oor heel die tuin gehang.

‘Geseën is jy onder die vroue’ - sy woorde -

of was dit winde? - verruis nog in haar oor,

toe hy teen die son in goue vlug verdwyn...

Sy het haar neergebuig en half-versmoorde

klein snikkies in haar hart gehoor,

van verlossing reeds die vreugde en die pyn.


Grense

My naakte siel wil sonder skrome

in alle eenvoud tot jou gaan,

soos uit diepe slaap ons drome,

soos teen skemerlug die bome

opreik na die bloue maan;

gaan met al sy donker wense,

en die heilige, nooit-gehoorde

dinge sê, waarvoor die mense

huiwer, en wat om die grense

flikker van my duister woorde.


/////////////////////////

…..
Moet ek vir iemand iets nog sê

in hierdie land

wat luid van alle stemme is

en blink en brand?

of waar die goue lug al lank

die aasvoël dra,

koud'n gedoemde waarheid weet

wat niemand vra?

…..


Paniese angs

God, hierdie angs, hierdie angs,

dit kan nie U uiterste openbaring wees:

hierdie verwarring van my oë,

hierdie wit-ogige vrees;

dat ek vrees nie die breek van my liggaam,

maar in my U geweldige beure;

hoe sal U my weerstand breek,

hoe slaat U en slaat U op my deure -

tot ek terugkrimp soos die see se water

voor U in my grote nood:

U styg, O God, tot my lippe

met die soutsmaak van U dood.


Kom vannag in my drome

Kom vannag in my drome

as dit donker is en stil;

reik my jou hand deur die drome,

en ons sal dwaal waar ons wil.

Kom, in die sterreduister

sal ek jou siel erken;

soos elke nag in die duister

sal ek jou oë ken.

Soos rook sal ons siele sweef

steil deur die sterrenag,

bo oor die donker berge,

bo oor die donker nag.

Bo oor die blydskap en liefde

wat hierdie wêreld ken,

sal ons in roerlose straling

die ewige skoonheid ken,

Die skoonheid wat ons 'n oomblik

sien flikker en vergaan

tussen die donker dinge

waardeur ons lewes gaan

met ewig-stille weemoed en halwe herinnering

van iets wat was, en nog swewe

oor ons herinnering;

van iets wat ons nooit kan kry nie,

van iets wat ons nie kan sien,

die hart van droom en verlange,

dié sal ons siele sien,

Lief, as jy kom in my drome,

kom in die sterrenag,

en ons twee dwaal deur die drome

bo oor die donker nag.


Nog eenmaal

Nog eenmaal wil ek in die skemeraand

weer op ons dorp en by ons dorpsdam staan,

weer met my rek op in die donker skiet,

en luister, en al word ek seer en dof,

hoe die klein klippie ver weg in die riet

uit donker in die donker water plof



Raka
…..
Die vroue het hom die eerste gewaar

in die loom namiddag toe die arbeid klaar

was - aan die stampblok, in die jong-groen landerye -

en hulle gedrie, geviere, in dun rye

met kruik en geel, wind-ligte kalbas

op heup en skouer deur die stekerige gras

rustig gestap het na die koel seekoegate

om daar te drentel tot die bruin en laat

skemering en die eerste sterre, met klam sand

en sagte modder om die enkels, in die hand,

om veel te lag en ure te praat,

of skugterig soms een-een uit te waad

deur die taai waterblomme, naak en blink ...

Raka, die aap-mens, hy wat nie kan dink,

wat swart en donlker is, van been en spier

'n lenige boog, en enkeld dier.

Oorkant die water het hy uitgestap

uit die gebreekte riete, en soos 'n kind wat om die grap

van 'n bont kalbassie tandeloos en stil lag,

wit gegryns en, neergehurk, gewag.

Die ander dag

toe die blou visvanger stil was na sy jag

oor die gladde, warm, seekoegate,

en klein geslaap het aan 'n takkie oor die water,

het die kinders hom gesien - Raka, die swart dier:

nou 't hy oor die sand vir hulle plesier

gebuitel, soos 'n perd gerol, gegryns, gespring,

met 'n mank dans gehuppel in 'n kring, -

en skielik in die water weggeplas

waar hy glad en vinnig soos 'n otter was.

'n Blink vis het hy op die san gegooi,

lank soos 'n man se skeen en rooi

en geel gevlek bo die wit maag, ...

maar meer as hul vrees het hy hulle behaag

met sy mal spronge, hulle het gevlug

lag-lag die biesies uit, maar lag-lag trug

gekyk oor hy so snaaks was; en bo in die kraal

met lag en skrik die ding verhaal.

Die manne het daarna sy krag bemerk

aan die tekens van die groot bosse: sy werk

moes dit gewees het as die swart buffelbul

wat die bosgange en grasruigtes vul

met hees snuiwe en bulk, smôrens styf

in die voetpad gelê het waar die swaar lyf

in die knieë geknak het; as die krokodil

hoog op die sand uit gelê het en ril

soos 'n klein akkedissie wat die kinders met 'n stok

geslaan het; - of die ou spiesvegter, die gemsbok,

oordwars, gebreek, stil tussen die polle was;

- as die vlakvark gelê het in die gras

met sy wit lemme, en sy oë soos 'n vis

se oë styf. Die jagters wis

wat krag was en hulle het gevrees.
…..


Wordende naakt

Nou gly die jakkie af, die donker-rooie,

van die linker- eers en dan die regterskouer,

dan glip die grys trui oor die donker kop

en leef die borsies in die buustehouer

dan skiet haar hande oor die okselboste

vinnig gekruis, en in ‘n oomblik val

die linte en die twee wit neste af

en tril die tweeling-bergies oor hul dal

soos sy die arms kouerig kruis weer, soos

sy die skouerknoppe vat, en bo die rôse

tepels en ses wit brûe van die ribbe

die sonbruin van haar elmboë bibber

die stukkies linne hang leeg oor ‘n stoel

en swaai nog skaars; die skoene val apart,

die kouse kom met baie stiebeuels af

en voor my staan jy in die ligte broekie

dan kom jy heel, bruin met wit, daaruit,

die ronde spiere van die dye óm die git.


Ballade van die bose

Ken jy my nou?

Het jy die spieël gesien

en ken jy jou?

Wanneer jy wil vlug

uit die stad wat brand,

dan vlug ek saam

soos 'n vrou aan jou hand.

Die veles meen

hulle ken my gesig,

maar ek skuil te glansryk,

te na aan die lig,

en as hul wil waarsku

en wysheid gee,

dan praat ek reeds

in die woordklank mee;

en die snelles vlug,

waarheen? vir wie?

ek is nie skoon

of aaklig nie,

en waar hulle vlug,

daar dra hul my mee

in die grys-wit groewe

van die senuwee.

Ek is ín jou

gevleg, gerank

soos 'n wortel in

in die donker bank,

en van voor die daeraad

se blank begin

straal ek by albei

jou oë in.

Weet jy genoeg:

wat God vereen het,

hoort saamgevoeg?

Ek is jou wese

se ondergrond

en ek trap in jou spoor

soos 'n goeie hond.

Toe God die aarde,

die silwer bal,

in vreugde en spel

uit sy hand laat val,

was ek die baaierd

waarin dit weeg,

die vormlose,

en woes en leeg.

Toe 'n stil vroeë water

- voor vis of net -

tot die eerste wit kiem

geëtter het,

was ek die donker

wat onder skuil:

die koue grond en

swart klip van die kuil.

Ek was die skaduwee

van Gods gang:

ál wat Hy verlaat het,

het ek gevang;

en nou dat jy groei

om die baasskap te hê,

is ek die rooi naelstring

waaraan jy lê.

Ek is jou wese

se ondergrond

en ek trap jou spoor

soos 'n goeie hond.

Wil die kennis nou kom:

ek is die grond

al is jy die blom?

Al is julle helder

en slank en vry

moenie dink dat julle

my dood sal kry,

of my strenge gang

op my baan sal stoor:

al is ek die hond,

ek hou die spoor,

ek blaf teen elke

horison

en as Gods Gees

voor die suiwer son

tot skoner gestalte

as julle is, skry,

sal ek weer helder wees,

slank en vry.

O waar sal jy gaan

en met watter skip?

die aarde is branding

en oral is klip,

of as jy wil vlug

uit die stad wat brand,

dan vlug ek saam

soos 'n vrou aan jou hand.

Ken jy my nou?

Het jy die spieël gesien,

en ken jy jou?